در یک تقسیم‌بندی ابتدایی و ساده اقتصادی، می‌توان مردم را به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول کسانی هستند که پول و سرمایه و پس‌انداز (به هر اندازه‌ای) دارند، اما نمی‌توانند فعالیت اقتصادی انجام دهند. دسته دوم نیز افرادی هستند که توانایی انجام کار اقتصادی دارند، اما به سرمایه برای انجام آن نیازمندند. از طرفی، سرمایه و پس‌انداز همه مردم با هم برابر نیست و سلیقه و هدف آن‌ها برای سرمایه‌گذاری با هم تفاوت دارد؛ برخی اهداف کوتاه مدتی دارند و برخی بلند مدت. بازاری که همه این تفاوت‌ها را در نظر می‌گیرد و امکان حضور همه در آن میسر است، بازار سرمایه و بورس است. شاید تاکنون در رسانه‌ها و اخبار درباره بورس و اصطلاحات مربوط به آن، چیزهایی شنیده باشید و این پرسش برایتان پیش آمده باشد که بورس چیست و اصطلاحاتی که درباره آن به کار برده می‌شود، چه مفهومی دارند.

تاریخچه بورس

به زبان ساده می‌توان گفت که بازار مکانی است که در آن خرید و فروش انجام می‌شود. حال این بازار می‌تواند یک مکان فیزیکی یا در بستری مانند اینترنت باشد. آنچه خریداران و فروشندگان معامله می‌کنند، دارایی‌هایشان است که می‌تواند واقعی یا مالی باشد. دارایی‌های واقعی همان دارایی‌های فیزیکی مانند خانه، زمین، خودرو و… هستند. در طرف مقابل، دارایی‌های مالی اسنادی مانند سهام و اوراق مشارکت را در بر می‌گیرند.

در قرن سیزدهم میلادی، صرافان در مقابل خانه شخصی به نام واندر بورس (Van der Beurze) جمع می‌شدند و اوراق بهاداری را معامله می‌کردند. بعد از آن، مکان‌هایی که در آن‌ها اوراق مشارکت مورد خرید و فروش قرار می‌گرفت بورس نامیده شد.

تشکیل بورس در ایران نیز به سال ۱۳۱۵ بر می‌گردد که کارشناسان هلندی و بلژیکی برای تدوین مقررات و اقدامات اولیه آن به ایران آمدند. با وجود وقفه‌هایی که به دلایل مختلف وجود داشت، بالأخره در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران تصویب شد.

چگونه وارد بازار بورس وارد شویم؟‌

برای ورود به بازار بورس در ابتدا باید با واژه کارگزاری آشنا شویم:

کارگزاران بورس یا شرکت‌های کارگزاری بورس حکم وکیل سرمایه‌گذار را دارند که براساس دستور سرمایه‌گذار اقدام به خریدو‌فروش سهام می‌کنند. به‌بیان‌دیگر کارگزاران اشخاص حقوقی هستند که به نمایندگی از طرف مشتریان اقدام به خریدوفروش اوراق بهادار و ارائه سایر خدمات در بازار سرمایه می‌کنند. در واقع خرید و فروش سهام فقط از طریق کارگزاران رسمی بورس امکانپذیر است.

کد بورسی چیست؟

برای خرید و فروش سهام در بورس به‌صورت آنلاین یا روش‌های دیگر مثل مراجعه حضوری، ابتدا باید کد بورسی یا کد سهامداری داشته باشید، درست مثل زمانی که می‌خواهید در بانک واریز و برداشت پول انجام دهید، به حساب بانکی نیاز دارید. کد بورسی شناسه‌ای است که از سه حرف اول نام خانوادگی شما و ۵ عدد تصادفی تشکیل می‌شود. برای مثال اگر نام خانوادگی شخصی “قاسمی” باشد، کد معاملاتی آقای قاسمی می‌تواند به‌صورت “قاس۱۲۳۴۵” باشد. کد بورسی با نام کد سهامداری نیز شناخته می‌شود. کسی که دارای کدبورسی است می‌تواند از طریق نرم افزار معاملات آنلاین یا پنل معاملات اینترنتی، نسبت به خرید و فروش سهام اقدام کند. نام دیگر معاملات آنلاین، معاملات برخط و نام دیگر معاملات اینترنتی، معاملات آفلاین است.

کد معاملاتی منحصربه‌فرد است و هر سرمایه گذار فقط می‌تواند یک کد بورس داشته باشد.

نکته: در شرایط خاصی کد بورسی تغییر می‌کند، مثل زمانی‌که شما تغییری در فامیلی خود ایجاد کنید.

دریافت کد بورسی

برای دریافت کد بورسی باید به یکی از کارگزاری های مورد تایید سازمان بورس مراجعه نمایید. از کارگذاری های معتبر در ایران میتوان به کارگزاری مفید و کارگزاری آگاه اشاره کرد که بیشترین سهم معاملات آنلاین را در ایران دارند. در حال حاضر هیچ گونه محدودیت سنی برای ورود به بورس وجود ندارد مدارک مورد نیاز برای دریافت کد بورسی در کارگزاری ها به شرح زیر است:

• اصل کارت ملی
• اصل شناسنامه
• ثبت نام در سامانه سجام (شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار)
• ثبت نام در سایت کارگزاری مورد نظر

اصطلاحات رایج در بورس چیست ؟

در این بخش، با اصطلاحات رایج در بازار سرمایه آشنا می‌شویم.

سهم

سهم قسمتی از سرمایه شرکت است که مشخص کننده میزان مشارکت تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت می باشد که درواقع کوچکترین واحد مالکیتی یک شرکت ، سهم گفته می شود.

سرمایه شرکت های سهامی را به قسمت های برابر و مساوی تقسیم می کنند تا تعداد سهام یک شرکت مشخص گردد. برای این کار از فرمول زیر استفاده می شود.

طبق قانون تجارت ارزش اسمی هر سهم ۱۰۰۰ریال می باشد بنابر این سرمایه کل شرکت تقسیم بر عدد ۱۰۰۰ ریال می شود تا تعداد سهام کل شرکت مشخص شود. شرکت‌ها برای تأمین هزینه‌های خود می‌توانند سهام خود را به عموم مردم بفروشند. اگر کسی سهام شرکتی را بخرد، مالکیت بخشی از آن را در اختیار دارد.

ترازنامه چیست؟

ترازنامه صورت حسابی است که وضعیت مالی یعنی دارائی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه شرکت را در پایان دوره مالی نشان می‌دهد.

صورت سود و زیان چیست؟

صورت حسابی است که خلاصه و نتیجه عملیات یک سال مالی شرکت یعنی درآمدها، هزینه‌ها و سود (زیان) شرکت را نشان می‌دهد.

سال مالی به چه معناست؟

به دوره مالی که مدت آن یک سال باشد “سال مالی” (به انگلیسی Fiscal year) گفته می‌شود.این دوره زمانی در حسابداری کاربرد دارد.طبق قواعد و قوانین موجود، در پایان هر سال مالی حسابداران و شرکت‌ها موظف به ارائه صورت‌های مالی و تحویل اظهارنامه عملکرد هستند.

به عبارت دیگر، سال مالی (یا دوره مالی) دوره‌ای‌ست که برای محاسبه وضع مالی سالیانه در شرکت‌های گوناگون کاربرد دارد. اغلب شرکت‌ها در ابتدای فروردین، با اعلام پیش‌بینی سود سال جدید و بررسی حساب‌های سال قبل، سال مالی خود را آغاز می‌کنند.

آغاز سال مالی در هر شرکت ممکن است با شرکت دیگر تفاوت داشته باشد ولی همیشه مدت زمان سال مالی ۱۲ ماه است.

برای اشاره به سال مالی، همواره به تاریخ پایان یافتن اشاره می‌شود. مثلا سال مالی منتهی به ۱۳۹۸/۱۲/۲۹ یا سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ۱۳۹۸ . بنابراین نیازی نیست گفته شود سال مالی از اول فروردین تا آخر اسفند.

مجمع

جلسه‌ای که در آن، مدیران و سهام‌داران برای بررسی و تصمیم‌گیری مسائل مهم شرکت گرد هم می‌آیند اصطلاحاً مجمع نامیده می‌شود. همه سهام‌داران شرکت، متناسب با سهمی که دارند، در صورت رأی‌گیری حق رأی دارند. جلسه مجمع باید حداقل ۱۰ روز قبل از برگزاری، توسط هیئت مدیره شرکت اطلاع‌رسانی شود.

هیأت مدیره

هیأت مدیره به مجموعه ۵ تا ۹ نفری گفته می‌شود که توسط سهامداران انتخاب می‌شوند و وظیفه آن‌ها اداره شرکت است.

سود هر سهم یا EPS

سود هر سهم (EPS) معادل عبارت انگلیسی Earning Per Share است و سودی است که به هر سهم تعلق می‌گیرد. اگر کل سود را پس از کسر مالیات بر تعداد سهم‌ها تقسیم کنیم، سود هر سهم به دست خواهد آمد. EPS تحقق یافته، سودی است که در سال مالی محقق می‌شود و EPS پیش‌بینی شده مقدار سودی است که شرکت برای سال مالی پیش‌رو پیش‌بینی می‌کند.

سود تقسیمی هر سهم یا DPS

شرکت‌ها، الزاماً همه سود هر سهم را بین سهامداران توزیع نمی‌کنند و ممکن است بخشی از آن را به توسعه شرکت و امور مشابه آن اختصاص دهند. بنابراین، میزان سودی که از هر سهم بین سهامداران توزیع می‌شود، سود تقسیمی هر سهم (Dividend Per Share) نام دارد. تصمیم‌گیری میزان تقسیم سود، در مجمع عادی سالیانه و با رأی‌گیری از سهامداران انجام می‌شود.

کدال

کدال (Codal) مخفف عبارت Comprehensive Database Of All Listed Companies به معنی سامانه اطلاعات جامع شرکت‌های فهرست شده در بورس است. همان‌طور که گفتیم، در بازار سرمایه قوانینی وجود دارد که از سرمایه‌گزاران حمایت می‌کند. همچنین، سرمایه‌گذاران باید با دسترسی به اطلاعات مختلف شرکت‌ها، وضعیت آن‌ها را از دیدگاه خرد و کلان بررسی کنند. کدال، سامانه‌ای برای نگهداری و انتشار الکترونیکی اطلاعات مالی و اطلاعات مربوط به سهام شرکت‌های ثبت شده در بورس اوراق بهادار ایران است و سرمایه‌گذاران با استفاده از اطلاعات موجود در آن می‌توانند وضعیت شرکت‌ها را تحلیل کنند.

نماد معاملاتی

نماد نام اختصاری شرکتی است که در بورس حضور دارد. حرف اول هر نماد مربوط به صنعتی است که شرکت در آن زمینه فعالیت می‌کند و ادامه آن نیز خلاصه نام شرکت است. برای مثال نماد ستران (سیمان تهران) مربوط به گروه صنعت سیمان، آهک و گچ بوده و تران همان تهران است.

عرضه اولیه

وقتی شرکتی برای اولین بار سهام خود را در معرض خرید عموم قرار دهد، می‌گویند عرضه اولیه عمومی صورت گرفته است.

شاخص های بورس

شاخص‌های بورس در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آن‌ها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و حتی با کمک روش‌های نموداری روند آینده بورس را پیش‌بینی کرد.
بنابراین طبیعتا با توجه به نقش بسیار مهمی که شاخص‌های بورس، در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند، نوسانات شاخص‌ها نیز برای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است. شاخص‌های بورس، انواع مختلفی دارند که هر کدام، وضعیت بورس را از جنبه‌ خاصی نشان می‌دهد

تحلیل فاندامنتال

تحلیل فاندامنتال یا بنیادی نوعی تحلیل است که در آن، تمرکز بر پارامترهای بنیادی مبتنی بر مدیریت و قدرت شرکت بوده و بر اساس آن، سهام ارزیابی و قیمت بنیادی آن تخمین زده می‌شود. در تحلیل بنیادی یک شرکت، بدهی‌ها، دارایی‌ها، میزان فروش، نوع بدهی، سهم بازار و… مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت با استفاده از این اطلاعات ارزش ذاتی سهم تخمین زده می‌شود. تحلیل فاندامنتال برای بررسی رشد سهام در بلندمدت مناسب بوده و در نوسانات کوتاه‌مدت سهام کارایی چندانی ندارد. تحلیل‌گران بنیادی، عملکرد رقبا و چشم‌انداز اقتصاد را نیز در نظر می‌گیرند. می‌توان گفت که در تحلیل فاندامنتال، گذشته و آینده در نظر گرفته می‌شود.

تحلیل تکنیکال

در تحلیل تکنیکال یا فنی، اعتقاد بر این است که قیمت سهام را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند. تحلیل‌گران فنی معتقدند که علی‌رغم نوسان‌های روزانه،‌ قیمت سهام از الگوهای خاصی پیروی می‌کند که برای مدت طولانی تغییری نمی‌کنند. یکی از ابزارهای مهم تحلیلگران فنی،‌ نمودارها است. تحلیل‌گراان فنی، وضعیت سهم را در کوتاه‌مدت و بلندمدت پیش‌بینی می‌کنند. آن‌ها رفتار بازار را با روش‌های محاسبای پیش‌بینی می‌کنند و زمان خرید و فروش یک سهم را پیشنهاد می‌دهند.

دامنه نوسان

دامنه نوسان، حداکثر مقدار مجاز کاهش و افزایش قیمت یک سهم در معاملات روزانه است. در حال حاضر، دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار تهران ۵ درصد است. یعنی قیمت ابتدای روز هر سهم می‌تواند حداکثر به اندازه ۵ درصد کاهش یا افزایش یابد. مثلاً اگر قیمت سهمی در ابتدای معاملات ۱۰۰۰ تومان باشد، قیمت آن در یک روز می‌تواند به حداق ۹۵۰ تومان و حداکثر ۱۰۵۰ تومان برسد. یکی از دلایل اصلی وجود محدودیت دامنه نوسان، جلوگیری از ضرر و زیان ناگهانی سهامداران است.

در حال حاضر (۱۳۹۸/۱۱/۴) دامنه نوسان در بازار پایه (سهم هایی که در بازار پایه قرار دارند دارای ریسک بیشتری میباشند) در تابلوهای مختلف متفاوت میباشد به طور مثال دامنه نوسان تابلوی نارنجی ۳ درصد در روز میباشد.

سبد یا پرتفوی

سبد یا پرتفوی به مجموعه سهم‌هایی گفته می‌شود که سهم‌دار آن‌ها را خریداری کرده است. هدف از تشکیل سبد سهام این است که ریسک پایین بیاید و بین سهام مختلف تقسیم شود.

نسبت P/E

نسبت P/E، در واقع نسبت قیمت به درآمد هر سهم و یکی از معیارهای مهم در ارزش‌گذاری سهام شرکت‌ها است.

صف خرید و فروش

وقتی حجم عرضه یک سهم بیشتر از تقاضای آن باشد صف فروش و وقتی حجم تقاضای آن نسبت به عرضه‌اش بیشتر باشد، صف خرید برای آن تشکیل خواهد شد. یکی از دلایل تشکیل صف خرید یک سهم، اقبال مردم به آن سهم و از دلایل تشکیل صف فروش عدم استقبال سهام‌داران نسبت به آن است.

گاهی صف‌های خرید و فروش در اثر اخبار مرتبط با شرکت تشکیل می‌شوند. برای مثال اگر شرکتی افزایش سرمایه دهد، ارزش سهام آن بالاتر رفته و صف خرید برای آن تشکیل می‌شود. در این مواقع کسانی که زودتر خرید می‌کنند، سود بیشتری به دست خواهند آورد. گاهی نیز دیده شده برخی سهامداران صف‌های فروش به صورت عمدی و برای ترس سهام‌دارن خرد تشکیل می‌دهند تا در قیمت‌های پایین سهام آنان را بخرند.

بازار گاوی و خرسی در بورس چیست و از کجا آمده است؟

وقتی بازار صعودی و ارزش سهام رو به رشد باشد، اصطلاحاً می‌گویند بازار گاوی است. در نقطه مقابل، اگر اوضاع بازار خوب نباشد و رکود بر آن حکم‌فرما رو به کاهش باشد، بازار سرمایه را اصطلاحاً خرسی می‌نامند. یکی از دلایل احتمالی این نامگذاری که در منابع مختلف ذکر شده، این است که گاو در هنگام حمله سر خود را پایین گرفته و شاخش را به سمت بالا می‌برد (صعود شاخص)؛ اما خرس در هنگام درگیری ضربه‌هایش را از بالا به پایین می‌زند(افت شاخص).

سهامداران حقیقی و حقوقی

سرمایه‌گذاران حقیقی که سهامداران خرد یا کوچک نیز نامیده می‌شوند، آن‌هایی هستند که سهام را برای خودشان خرید و فروش می‌کنند. حجم معامله سهامدار حقیقی در مقایسه با سهامدار حقوقی کم است. اما سرمایه‌گذاران حقوقی آن‌هایی هستند که سهام را در حجم‌های بزرگی خرید و فروش می‌کنند و به همین دلیل تأثیر زیادی بر روند تغییر قیمت سهام دارند. بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بازنشستگی و… از سهام‌داران حقوقی بازار سرمایه هستند. در بورس قوانینی نیز برای سهامداران حقوقی وجود دارد. مثلاً کارمزد معاملات آن‌ها کمتر است.

سهم شناور در بورس چیست ؟

سهام شناور آن بخش از سهام یک شرکت است که سهامداران آن، آماده عرضه و فروش آن سهام هستند و قصد ندارند با حفظ آن قسمت از سهام، در مدیریت شرکت مشارکت کنند و انتظار می‌رود در آینده نزدیک قابل معامله باشد. برای مثال اگر شرکت ب سهامدار ۸۰ درصد سهام شرکت الف باشد و از سهامداران راهبردی آن بوده و قصد فروش در کوتاه‌مدت نداشته باشد، می‌توان گفت که سهم شناور شرکت الف، ۲۰ درصد است.

صندوق سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، دسته‌ای از نهادهای مالی هستند که سرمایه خود را در سهام و اوراق مشارکت به کار می‌گیرند. این صندوق‌ها با بهره‌گیری از افراد خبره‌‌ و مدیریت حرفه‌ای در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذران مبتدی در بورس را تسهیل بخشیده و ریسک آنان را کاهش می‌دهند. در حال حاضر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری متنوعی وجود دارند که از آن‌ها می‌توان به صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و صندوق سرمایه‌گذاری در سهام اشاره کرد.

قیمت پایانی

شاید هنگام دیدن تابلوی معاملات یک سهم، این سؤال در ذهنتان ایجاد شده باشد که قیمت پایانی بورس چیست و چگونه محاسبه می‌شود. قیمت پایانی یک سهم در یک روز، در واقع میانگین قیمت‌هایی است که سهم مورد معامله قرار گرفته است. اگر حجم معاملات یک روز حداقل برابر با حجم مبنا باشد، میانگین قیمت معاملات به عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته می‌شود. اما اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبتِ افزایش یا کاهش سهم از قیمت کاسته شده و قیمت پایانی بر آن اساس محاسبه می‌شود. دقت کنید که قیمت پایانی با قیمت آخرین معامله فرق دارد.

حجم مبنا

حجم مبنا حداقل تعداد سهمی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در دامنه نوسان کامل رشد کند یا کاهش یابد. طبق قانون، در یک سال باید حداقل ۲۰ درصد از کل سهام یک شرکت معامله شود. اگر تعداد روزهای کاری یک سال را ۲۵۰ فرض کنیم، حجم مبنای روزانه ۰٫۰۰۰۸ (هشت ده هزارم) کل سهم است. مثلاً اگر شرکتی ۱۰۰ میلیون سهم داشته باشد، حجم مبنای آن ۸۰ هزار سهم خواهد بود.